Chứng khoán phái sinh là một trong những khái niệm mà mỗi nhà đầu tư sẽ bắt gặp và có thể sử dụng thường xuyên. Những nhà đầu tư mới việc tìm hiểu chứng khoán phái sinh là gì cũng giúp bạn có được trang bị đầy đủ để bước vào thị trường đầu tư đầy hấp dẫn. Ngoài những thông tin về chứng khoán phái sinh bạn còn có được những gợi ý về các công ty chứng khoán phái sinh uy tín trên thị trường hiện nay.
Nội dung bài viết
- 1 Chứng khoán phái sinh là gì?
- 2 Phân loại chứng khoán phái sinh
- 3 Thực trạng chứng khoán phái sinh tại Việt Nam
- 4 Đặc điểm cơ bản của chứng khoán phái sinh là gì?
- 5 Điều kiện để được kinh doanh chứng khoán phái sinh là gì?
- 6 Danh sách các công ty chứng khoán phái sinh uy tín tại Việt Nam
- 7 Cách chơi chứng khoán phái sinh như thế nào?
- 8 Sự khác nhau giữa chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh
- 9 Cách tính lãi lỗ chứng khoán phái sinh
- 10 Ví dụ về lời lỗ trong chứng khoán phái sinh
- 11 Câu hỏi thường gặp
Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính phổ biến mà giá trị của chúng phụ thuộc nhiều vào giá của một tài sản cơ sở nào đó. Tìm hiểu sâu hơn bạn sẽ thấy chứng khoán phái sinh sẽ quy định đến nghĩa vụ, quyền lợi của các bên liên quan cùng tham gia hợp đồng với việc chuyển giao hoặc thành toán tài sản cơ sở với một mức giá cụ thể. Mức giá này sẽ được thỏa thuận vào một thời điểm nhất định nào đó trong tương lai.
Trong khái niệm chứng khoán phái sinh, tài sản cơ sở chính là hàng hóa như kim loại, nông sản… hoặc cũng có thể là các công cụ tài chính như lãi suất, cổ phiếu, trái phiếu… Các loại tài sản này đều sẽ được tính toán giá trị cụ thể trong chứng khoán phái sinh.
Hiểu một cách đơn giản, nhà đầu tư có thể dự đoán “tăng” hoặc “giảm” của một loại tài sản. Nếu dự đoán đúng thì có lời, dự đoán sai sẽ thua lỗ.
Phân loại chứng khoán phái sinh
Có thể nói chứng khoán phái sinh sẽ được sử dụng trong rất nhiều hoàn cảnh khác nhau. Tuy nhiên loại chứng khoán phái sinh nào sẽ được sử dụng chủ yếu trong thị trường chứng khoán tại Việt Nam. Theo đó, hiện nay có 4 loại chứng khoán phái sinh được sử dụng như sau:
- Hợp đồng hoán đổi: Đây chính là một loại thỏa thuận giữa hai bên với nhau về việc hoán đổi các dòng tiền phát sinh từ các công cụ tài chính (cổ phiếu, trái phiếu…) trong tương lai. Trong loại hợp đồng hoán đổi sẽ được quy định rõ phương pháp tính toán cũng như thời điểm hoán đổi dòng tiền cụ thể nhất.
- Hợp đồng quyền chọn: Đối với hợp đồng quyền chọn thì người đứng vị trí nắm giữ hợp đồng sẽ không có nghĩa vụ nhưng có quyền mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở. Việc mua bán này có thể diễn ra tại một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá sẽ được xác định trước. Đối với người bán hợp đồng thì sẽ có nghĩa vụ thực hiện giao dịch nếu được người nắm giữ hợp đồng ủy quyền. Trong hợp đồng quyền chọn thì sẽ có quyền chọn bán và quyền chọn mua.
- Hợp đồng tương lai: Đây là dạng hợp đồng khá phổ biến trong chứng khoán phái sinh. Đây thực chất là hợp đồng kỳ hạn đã được niêm yết, chuẩn hóa và giao dịch trên Sở Giao dịch Chứng khoán.
- Hợp đồng kỳ hạn: Đây là loại hợp đồng thể hiện thỏa thuận mua hoặc bán giữa hai bên về một tài sản ở một thời điểm nhất định trong tương lai. Mức giá mua hoặc bán sẽ được xác định ở ngay thời điểm hiện tại.
Thực trạng chứng khoán phái sinh tại Việt Nam
Bốn loại chứng khoán phái sinh bạn sẽ bắt gặp nhiều trong tùy từng lĩnh vực. Theo đó, hợp đồng tương lai sẽ là sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được giao dịch và niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam. Bạn có thể tham khảo các sản phẩm hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu HNX30 và VN30 và hợp đồng tương lai trên trái phiếu Chính phủ với kỳ hạn 5 năm.
Những sản phẩm này được chọn và cho phép thực hiện giao dịch ở Việt Nam bởi chúng là công cụ có độ rủi ro thấp, tính chất sản phẩm đơn giản, tính đại diện cao. Về nguyên tắc bạn sẽ thấy rằng, giao dịch của hợp đồng tương lai cũng không có quá nhiều sự khác biệt so với việc giao dịch cổ phiếu cơ bản như hiện nay.
Đặc điểm cơ bản của chứng khoán phái sinh là gì?
Đối với những nhà đầu tư mới thì việc nắm được những khái niệm cũng như đặc điểm của chứng khoán phái sinh là cực kỳ quan trọng. Điều này sẽ giúp bạn dễ dàng nhận biết cũng như sử dụng một cách hiệu quả hơn. Theo đó, chứng khoán phái sinh có đặc điểm như sau:
- Chuyển giao/thanh toán chứng khoán: Xác định trong một thời điểm nhất định trong tương lai.
- Số tiền giao dịch: Được tính bởi một phần giá trị của chứng khoán phái sinh.
- Bán khống chứng khoán: Tham gia vị thế bán mà không cần phải có tài sản cơ sở.
- Số lượng niêm yết/phát hành: Không giới hạn.
Có thể thấy rằng, điểm khác biệt của chứng khoán phái sinh với thị trường chứng khoán cơ sở chính là hàng hóa trên thị trường phái sinh sẽ không bị phụ thuộc vào tổ chức phát hành. Theo đó, hàng hóa sẽ phản ánh kỳ vọng của nhà đầu tư trước sự vận động của thị trường trong tương lai.
Điều kiện để được kinh doanh chứng khoán phái sinh là gì?
Không phải công ty nào cũng có đủ điều kiện để kinh doanh chứng khoán phái sinh. Theo đó các công ty sẽ phải đáp ứng đủ những điều kiện được quy định tại Khoản 1 Điều 4 Nghị định 42/2015/NĐ-CP như sau:
- Công ty được phép kinh doanh chứng khoán: Những công ty được cấp phép kinh doanh chứng khoán được quy định tại Luật Chứng khoán sẽ được kinh doanh chứng khoán phái sinh.
- Vốn điều lệ: 600 tỷ đồng với hoạt động tự doanh chứng khoán phái sinh, 800 tỷ đồng đối với hoạt động môi giới chứng khoán phái sinh, vốn điều lệ và vốn chủ sở hữu không thấp hơn vốn pháp định đối với tư vấn đầu tư chứng khoán phái sinh, vốn điều lệ và vốn chủ sở hữu tối thiểu từ 800 tỷ đồng với trường hợp đăng ký kinh doanh hoạt động môi giới tư vấn và tự doanh chứng khoán phái sinh.
- Kết quả kinh doanh và vốn khả dụng: Báo cáo tài chính phải được chấp thuận, không được lỗ trong 2 năm gần nhất, duy trì tỷ lệ vốn khả dụng tối thiểu là 220% trong 12 tháng gần nhất tính từ trước tháng nộp hồ sơ chấp thuận.
Có thể nói việc đạt điều kiện để kinh doanh chứng khoán phái sinh không hề dễ dàng. Chính vì vậy mà những công ty đủ điều kiện đều có những uy tín nhất định trên thị trường. Chính vì vậy mà các nhà đầu tư hoàn toàn có thể tìm hiểu và có những lựa chọn phù hợp.
Danh sách các công ty chứng khoán phái sinh uy tín tại Việt Nam
Việc tìm hiểu về chứng khoán phái sinh là gì chắc chắn sẽ giúp bạn có được những kế hoạch đầu tư hiệu quả. Tuy nhiên một điều cực kỳ quan trọng hiện nay chính là việc tìm hiểu được những công ty chứng khoán phái sinh uy tín tại Việt Nam sau đây:
- Công ty TNHH Chứng khoán Mirae Asset Việt Nam (MAS).
- CTCP Chứng khoán KB Việt Nam (KBSV).
- CPTP Chứng khoán FPT (FPTS).
- CTCP Chứng khoán Tân Việt (TVSI).
- CTCP Chứng khoán Rồng Việt (VDSC).
- Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng TMCP Ngoại thương VIệt Nam (Vietinbank Securities).
- CTCP Chứng khoán ACB (ACBS).
- CTCP Chứng khoán MB (MBS).
- Công ty TNHH Chứng khoán Yuanta Việt Nam (YSVN).
- CTCP Chứng khoán KIS VIệt Nam (KIS).
- CTCP Chứng khoán Bản Việt (VCSC).
- CTCP Chứng khoán VNDIRECT (VNDIRECT).
- CTCP Chứng khoán Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BSC).
- CTCP Chứng khoán VPS (VPS).
- CTCP Chứng khoán Sài Gòn SSI (SSI).
- CTCP Chứng khoán TP Hồ Chí Minh (HSC).
Trên đây là những công ty đủ điều kiện để có thể kinh doanh chứng khoán phái sinh trên thị trường chứng khoán tại Việt Nam. Nhà đầu tư có thể tham khảo để có lựa chọn phù hợp và hiệu quả nhất.
Cách chơi chứng khoán phái sinh như thế nào?
Để bắt đầu tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cá nhân cần thực hiện quy trình gồm 5 bước sau đây:
- Bước 1: Mở tài khoản giao dịch chứng khoán
Nếu bạn có tài khoản của công ty chứng khoán bất kỳ nào rồi thì hãy liên hệ với nhân viên phụ trách tài khoản để kích hoạt sản phẩm giao dịch chứng khoán phái sinh. Khi mặc định, tài khoản giao dịch phái sinh không được bật cho toàn bộ khách hàng.
Nếu bạn chưa có tài khoản, có thể đăng ký mở tài khoản tại Công ty chứng khoán Rồng Việt: Tại đây (có chuyên viên hỗ trợ riêng)
- Bước 2: Nộp tiền ký quỹ ban đầu
Tiến hành nộp tiền vào tài khoản chứng khoán và thực hiện ký quỹ vào tài khoản để tiến hành giao dịch.
- Bước 3: Tiến hành giao dịch phái sinh
Như mình có đề cập ở trên, ở Việt Nam hiện chỉ cho phép giao dịch phái sinh cho các sản phẩm: VN30, HNX30 và Trái phiếu chính phủ. Bạn có thể chọn 1 trong 3 sản phẩm này để thực hiện giao dịch.
- Bước 4: Thanh toán bù trừ
Bạn phải thanh toán toàn bộ phần lãi lỗ theo ngày dựa trên giá trị của hợp đồng tương lai theo ngày. Còn đối với hợp đồng tương lai có ngày đáo hạn thì lãi lỗ sẽ được tính vào ngày kết thúc ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai.
- Bước 5: Theo dõi tỷ lệ tài khoản
Sau đó, bạn phải liên tục theo dõi tỷ lệ ký quỹ tài khoản của mình. Nếu thị trường đang có chiều hướng xấu và không tốt cho vị thế giao dịch của mình thì tài khoản của bạn sẽ bị margin call và phải nạp thêm tiền vào tài khoản của mình.
Sự khác nhau giữa chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh
| CK cơ sở | CK phái sinh | |
|---|---|---|
| Số lượng phát hành | Có giới hạn, phụ thuộc vào tổ chức phát hành | Không giới hạn |
| Bán khống | Bị cấm hoặc giới hạn ở một số thị trường | Có thể bán không mà không cần sở hữu chứng khoán cơ sở |
| Số tiền cần có | Bằng với giá trị giao dịch | Bằng 1 phần giá trị giao dịch, phần còn lại có thể vay |
| Thanh toán | Ngay sao khi giao dịch | Một thời điểm nhất định trong tương lai |
Có thể thấy chứng khoán phái sinh hiện nay đã trở thành một hình thức vô cùng quan trọng trên thị trường chứng khoán. Chính vì vậy việc tìm hiểu chứng khoán phái sinh là gì sẽ giúp nhà đầu tư có đủ kiến thức để lựa chọn hình thức kinh doanh hiệu quả nhất.
Cách tính lãi lỗ chứng khoán phái sinh
Lãi lỗ của nhà đầu tư chứng khoán phái sinh dựa trên chênh lệch giá thanh toán cuối ngày với bình quân gia quyền theo số lượng của mỗi vị thế giao dịch. Sau đó sẽ được bù trừ để tính được số tiền nghĩa vụ phải nộp hoặc được phép rút ra của nhà đầu tư.
Công thức tính lãi lỗ chứng khoán phái sinh cuối ngày (VM cuối ngày) như sau:
VM cuối ngày = (DSPt – VWAP) x Số hợp đồng x Hệ số nhân
Trong đó,
- DSPt là giá thanh toán cuối ngày.
- VWAP là bình quân gia quyền bán hoặc mua, tuỳ vị thế của nhà đầu tư. Trường hợp không phát sinh vị thế giao dịch trong ngày thì VWAP = DSPt – 1
- Số hợp đồng: dấu (+) nếu mở vị thế Mua (Long), dấu (-) nếu mở vị thế Bán (Short)
- Hệ số nhân thường sẽ là 100.000
Ví dụ về lời lỗ trong chứng khoán phái sinh
Ví dụ 1: Nhà đầu tư mở vị thế Mua
Nhà đầu tư thực hiện 2 lần mua Hợp đồng tương lai VN30F1907. Lần đầu thực hiện 3 vị thế mua với giá 880 đồng, lần thứ 2 tiếp tục mở 3 vị thế mua HĐTL trên với giá 890 đồng.
=> Giá bình quân mua (VWAP) = (3 x 880 + 3 x 990) / 6 = 885 đồng.
Giả sử cuối ngày giá của Hợp đồng tương lai VN30F1907 là 890 đồng thì ta tính được lời lỗ phái sinh = (890 – 885) x 6 x 100.000 = 3.000.000 đồng.
Ví dụ 2: Nhà đầu tư mở vị thế Bán
Cũng Hợp đồng tương lai VN30F1907. Trong ngày, nhà đầu tư mở 4 vị thế bán với giá 880 và 2 vị thế bán giá 890.
=> Giá bình quân quyền mua (VWAP) = (4 x 880 + 2 x 890) / 6 = 883
Giả sử cuối ngày giá của Hợp đồng tương lai VN30F1907 là 890 đồng thì ta tính được lời lỗ phái sinh = (883-890) x 6 x 100.000 = -4.200.000 đồng.
Câu hỏi thường gặp
Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính phổ biến mà giá trị của chúng phụ thuộc nhiều vào giá của một tài sản cơ sở nào đó. Nhà đầu tư có thể kiếm lợi nhuận từ cả việc tăng và giảm của một tài sản cơ sở.
Không. Chứng khoán phái sinh là một hình thức đầu tư chính thống trên thị trường chứng khoán.
Có. Tuy nhiên, bị hạn chế về sản phẩm giao dịch chỉ giới hạn ở VN30, HNX30 và Trái phiếu chính phủ.
Chứng khoán phái sinh VN30 là một công cụ tài chính được giao dịch dựa trên chỉ số VN30. Để hiểu hơn bạn hãy tìm hiểu về chỉ số VN30.
